Της Ρένας Δούρου, Δημοσιεύθηκε στο www.aixmi.gr, Πέμπτη 17 Φεβρουαρίου 2011
«Τσουνάμι», «χιονοστιβάδα», «δημοκρατική άνοιξη», είναι μερικοί από τους πιο ενδεικτικούς χαρακτηρισμούς που χρησιμοποιούνται κατά κόρον τις τελευταίες ημέρες στον Τύπο, για να περιγράψουν αυτό που βρίσκεται σε εξέλιξη στις χώρες της βορείου Αφρικής και της Μέσης Ανατολής. Εν αρχή, βέβαια, το άρωμα των γιασεμιών της Τυνησίας μύρισε στην Αίγυπτο και όλα δείχνουν ότι οι ευωδιές από την Τύνιδα, δεδομένων των ιδιαιτεροτήτων τής κάθε χώρας, έχουν αρχίσει να εξαπλώνονται, κάνοντας να τρίζουν τα θεμέλια εξουσιών, όπως αυτές του Μουαμάρ Καντάφι (σαράντα χρόνια στην εξουσία) ή του βασιλιά Αμπντάλα της χασεμιτικής δυναστείας στην Ιορδανία ή ακόμη και εκείνης του προέδρου Αλί Αμπντάλα Σαλέχ στην Υεμένη.
Το κύμα των διαμαρτυριών αγγίζει και τη θεοκρατία του Ιράν, όπου οι αγιατολάχ μοιάζει να έπεσαν μόνοι τους στην παγίδα: αντί να σωπάσουν στη διάρκεια των γεγονότων της πλατείας Ταχρίρ του Καίρου, έσπευσαν να κάνουν λόγο για «ισλαμικό ξύπνημα» και άλλα παρεμφερή, που αφενός δεν είχαν κανέναν αντίκτυπο στο αιγυπτιακό κίνημα (ελάχιστα «Αλάχ Ακμπάρ» ακούστηκαν στις διαδηλώσεις) και αφετέρου έφεραν, άθελά τους, ξανά στο προσκήνιο το θέμα των διαδηλώσεων στο εσωτερικό της χώρας τους.
Γιατί, όμως. οι διαδηλώσεις είναι καλές στην Αίγυπτο και όχι στο Ιράν; Οι ηγέτες της ιρανικής αντιπολίτευσης, Μουσαβί και Καρουμπί, δεν έχασαν, όπως ήταν φυσικό, την ευκαιρία, και κάλεσαν σε διαδηλώσεις, τις οποίες το καθεστώς αντιμετώπισε, όπως ήταν επίσης αναμενόμενο, με κατασταλτικά μέτρα. Βίαα, με το γνωστό τροπάριο περί ξένου δακτύλου κλπ. Σιγά σιγά, λοιπόν, αρχίζει να διαμορφώνεται ένα κύμα διαμαρτυριών, σε χώρες με διαφορετικά βέβαια προβλήματα (λόγω ιστορικής προέλευσης, διαφορετικού επιπέδου πλούτου, κ.ά.), που όμως διαθέτουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Καταρχήν, σε ό,τι αφορά τα εργαλεία οργάνωσης της αμφισβήτησης: μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τύπου Facebook και Twitter, έχουν πλέον αντικαταστήσει τους παραδοσιακούς ιμάντες που χρησιμοποιούσαν το πάλαι ποτέ οι αντιφρονούντες κατά των αυταρχικών καθεστώτων -στη δεκαετία του 1980 το φαξ ήταν το επαναστατικό μέσο που έπληττε την καρδιά του κομμουνιστικού καθεστώτος στην Πολωνία, σήμερα τα «τουϊταρίσματα» αποδεικνύονται εξίσου αποτελεσματικά μπροστά σε έναν αναχρονιστικό μηχανισμό καταστολής.
Δακρυγόνα/βία/εγκάθετοι versus ομάδων στο Facebook, νέων που τουϊτάρουν ακαταπαύστως: σημειώσατε στάνταρ 2, προς μεγάλη απογοήτευση των απανταχού «κολλημένων στην εξουσία», προέδρων, βασιλιάδων ή αγιατολάδων.
Δεύτερο κοινό σημείο: το περιεχόμενο των διαδηλώσεων και των διαμαρτυριών. Η ελευθερία έκφρασης, το «άνοιγμα» των πολιτικών θεσμών, η απόρριψη κάθε είδους αυταρχισμού, η ελεύθερη πρόσβαση στον έξω κόσμο, είναι μερικά από τα κοινά αιτήματα των διαδηλωτών, από το Μπαχρέιν έως τη Λιβύη. Αιτήματα, που δεν έκαναν ξαφνικά την εμφάνισή τους, απλώς, με αφορμή τις εξελίξεις στην Αίγυπτο, βρήκαν την ευκαιρία να διατυπωθούν, διαψεύδοντας έμπρακτα και εντυπωσιακά όσους επέμειναν ότι οι αραβικοί λαοί (λόγω Ισλάμ, λόγω «ιδιοσυγκρασίας», λόγω, λόγω…) δεν είναι «συμβατοί» με τη δημοκρατία ή, με άλλα λόγια, ότι οι δημοκρατικές ελευθερίες και θεσμοί αποτελούν μια αποκλειστική πολυτέλεια του δυτικού κόσμου.
Στο σημείο αυτό δεν μπορεί κανείς παρά να στιγματίσει την εθελοτυφλία των δυτικών κυβερνήσεων, κυρίως των ΗΠΑ και της ΕΕ, που αποτελούν και τους βασικούς οικονομικούς εταίρους των καθεστώτων αυτών: έκλειναν τα μάτια τους στις κατάφωρες παραβιάσεις των στοιχειωδέστερων ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις χώρες αυτές, στο όνομα του αγώνα κατά του ισλαμικού φονταμενταλισμού, τον οποίο υποτίθεται ότι διεξήγαγαν καθεστώτα τύπου Μουμπάρακ. Τι κι αν τα τελευταία χρόνια η αιγυπτιακή κοινωνία έχει εξισλαμιστεί, με τους ομοφυλόφιλους, για παράδειγμα, να γίνονται συχνά πυκνά οι αποδιοπομπαίοι τράγοι για τα αδιέξοδά της; Όπως φάνηκε και από τις διαδηλώσεις στην Αίγυπτο, οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, αν και εξακολουθούν να παραμένουν η πιο οργανωμένη πολιτική δύναμη, δεν διαθέτουν ούτε ενιαίες απόψεις ούτε είναι βέβαιο ότι μπορούν να διαμορφώσουν προς όφελός τους τις καταστάσεις. Η ισλαμική επανάσταση του Ιράν δύσκολα, πλέον, μπορεί να αποτελέσει πρότυπο για τους νέους άραβες. Όχι τόσο γιατί αυτοί είναι σουνίτες και όχι σιίτες, αλλά γιατί οι συνομήλικοί τους στην Τεχεράνη αγωνίζονται σήμερα κατά του θεοκρατικού καθεστώτος και των ανελευθεριών του, των στημένων εκλογών, και τόσων άλλων.
Οι νέοι που διαδήλωναν στους δρόμους του Καΐρου, της Αλεξάνδρειας, του Πορτ Σάιντ ή της Ισμαηλίγια, δεν κοιτούσαν προς την Τεχεράνη και τη θεοκρατία της, αλλά μάλλον προς την Τουρκία. Η εξέγερση της Αιγύπτου, παρά τα όσα πίστευε (ή τον έκαναν να πιστεύει) ο γηραιός Ραΐς, δεν ήταν ισλαμική αλλά μετά-ισλαμική. Και τούτο οφείλει να είναι το πρίσμα, μέσω του οποίου η Δύση θα αντιμετωπίσει τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή και τη βόρεια Αφρική: όχι φοβικά έναντι του Ισλάμ, αλλά διορατικά έναντι των νέων γενεών των Αράβων, που είναι μεν μουσουλμάνοι, αλλά δεν βλέπουν κανέναν λόγο να θεωρούνται παιδιά ενός κατώτερου θεού και να στερούνται των στοιχειωδών ελευθεριών.
Μήπως το ίδιο θα πρέπει να σκεφτούν οι πολιτικές ηγεσίες της Ευρώπης, για τις χώρες του νότου αλλά και για όλη την ευρωπαϊκή μεσαία τάξη, που έχουν βαλθεί να την εξοντώσουν;
Γιατί το «κοινωνικό συμβόλαιο» της Γαλλικής Επανάστασης, η ιδρυτική δημοκρατική συνθήκη, περιέχει και την ισότητα, περιέχει και την κοινωνική συνοχή, αυτά αποτελούν τη βάση του περιβόητου «ευρωπαϊκού κεκτημένου». Διαφορετικά, πλάι στη μετά-ισλαμική εξέγερση, μπορεί σύντομα να δούμε και μια «μετά-ευρωπαϊκή»… Άλλωστε, εδώ το tweeter και το facebook έχουν πολύ μεγαλύτερη διάδοση – τι θα γίνει όμως όταν πολλοί δεν θα έχουν να πληρώσουν την τηλεφωνική σύνδεση;
