Της Ρένας Δούρου, Δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Εποχή, Κυριακή 30 Οκτωβρίου 2011
Οι αραβικές επαναστάσεις θα καταλήξουν τελικά στην άνοδο των ισλαμιστών στην εξουσία; Το ερώτημα αυτό «επανέρχεται» ύστερα από τα γεγονότα των τελευταίων ημερών, δηλαδή τις εκλογές στην Τυνησία, με την επικράτηση του ισλαμιστικού Ενάχντα και τις δηλώσεις του Μουστάφα Αμπντελτζαλίλ, επικεφαλής του Προσωρινού Εθνικού Συμβουλίου στη Λιβύη σχετικά με το ότι η Σαρία (ο ισλαμικός νόμος) θα είναι από εδώ και στο εξής η βασική πηγή του νόμου. Οι περιπτώσεις των δύο χωρών, διαφορετικές. Το παρόν μικρό σημείωμα θα επιχειρήσει να ψηλαφίσει ορισμένες πτυχές της προβληματικής που αφορά στη Λιβύη και στα νέα δεδομένα που δημιουργούνται.
Μια γρήγορη λοιπόν προσέγγιση θα μπορούσε να φθάσει στη διαπίστωση ότι στη Λιβύη η εξέγερση, του περασμένου Φεβρουαρίου, κατέληξε στην άνοδο των ισλαμιστών στην εξουσία. Τα πράγματα, ωστόσο, είναι πολύ πιο σύνθετα και πρέπει να αναλυθούν έχοντας στο νου μας ορισμένες βασικές παραδοχές. Πρώτον, η δήλωση του Αμπντελτζαλίλ δεν συνιστά κάτι το εξαιρετικά καινούργιο. Και τούτο γιατί ο ίδιος ο Καντάφι είχε εγκαθιδρύσει τη Σαρία από το… 1993, υπό την πίεση των ισλαμιστών της Βεγγάζης, προκειμένου να τους αφαιρέσει τα σε βάρος του επιχειρήματα, που προέρχονταν από μια περιοχή η οποία σε όλη τη σύγχρονη ιστορία της χώρας χαρακτηριζόταν για την πολιτική της ανυπακοή έναντι της Τρίπολης. Εν πάση δε περιπτώσει, το Ισλάμ της Λιβύης είναι σουνιτικό και σε τίποτε δεν θυμίζει τους Ταλιμπάν του Αφγανιστάν (με τις σαλαφιστικές καταβολές εκ Σαουδικής Αραβίας).
Ωστόσο το θέμα του Ισλάμ, που δεν είναι καινούργιο, τείνει να επικαλύψει τον ουσιαστικό παράγοντα, εκείνον που θα επικαθορίσει το μέλλον της χώρας. Πρόκειται για το θέμα των φυλών που την αποτελούν. Ένα θέμα που αγγίζει την καρδιά όλων σχεδόν των αραβικών χωρών, από το Μαγκρέμπ ως την αραβική χερσόνησο. Ειδικά δε στη Λιβύη η φυλετική ταυτότητα έπαιξε και εξακολουθεί να παίζει κυρίαρχο ρόλο, ανταγωνιζόμενη ευθέως τον ισλαμισμό και τον εθνικισμό. Για παράδειγμα η εξέγερση, που εξελίχθηκε σε εμφύλιο πόλεμο, ξεκίνησε από τις φυλές στα ανατολικά, όπου βρίσκονται και οι πετρελαιοπαραγωγικές πηγές, για να εξαπλωθεί στην υπόλοιπη χώρα. Ο ίδιος ο Καντάφι είχε κατά κόρο χρησιμοποιήσει το χαρτί των φυλών, μέσω ενός ισχυρού δικτύου πελατειακών σχέσεων με επίκεντρο τη φυλή του, την Καντάτφα και άλλες (Ουαρφάλα, Μάγκρχα, κ.α.) γύρω από την Τρίπολη, αποκλείοντας παράλληλα τις υπόλοιπες για 40 χρόνια από την εξουσία. Ακριβώς αυτός ο φυλετικός παράγοντας μετέτρεψε τις αρχικές ειρηνικές διαμαρτυρίες σε εμφύλιο και όχι σε επανάσταση. Και στο σημείο αυτό έγκειται η τεράστια ευθύνη της Δύσης (ΗΠΑ, αλλά κυρίως Γαλλίας και Βρετανίας): με την επέμβασή τους υπέρ της μίας πλευράς σε έναν εμφύλιο μεταξύ διαφορετικών φυλών, δεν ενεπλάκησαν σε μια απλή σύγκρουση δύο πλευρών. Παρενέβησαν «στην πολιτικοποίηση της πολιτιστικής ταυτότητας στην περιοχή που είναι ένα από τα ανησυχητικά συμπτώματα της κρίσης νομιμοποίησης του Αραβικού Κράτους» (Khaled Fattah, Tribes & Tribalism in the Arab Spring, Centre for Mediterranean, Middle East & Islamic Studies), που, σε τελευταία ανάλυση, θα κρίνει το μέλλον (ενότητα ή κατακερματισμός) της χώρας. Μόνη βεβαιότητα: οι δυτικοί ηγέτες πλανώνται, όταν νομίζουν ότι το θέμα «Λιβύη» έχει τελειώσει. Τώρα αρχίζει – έτσι δικαιολογείται και η έκκληση του Μεταβατικού Συμβουλίου για περαιτέρω παραμονή των νατοϊκών δυνάμεων – και μάλιστα με πολύ περισσότερους αστάθμητους παράγοντες από ό,τι επί Καντάφι…
