Της Ρένας Δούρου, Δημοσιεύθηκε στο Protagon.gr, 1 Μαΐου 2013
Αν στις αρχές του 20ού αιώνα ο «Μεγάλος Ασθενής» ήταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία, σήμερα τον τίτλο αυτόν διεκδικεί επαξίως η Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε αντίθεση με την Υψηλή Πύλη, δεν απειλείται μεν εδαφικά, ωστόσο τίποτε δεν αποκλείει να περάσει, σε επίπεδο επιρροής και ειδικού βάρους, σε δεύτερο πλάνο. Έναντι των ΗΠΑ, της Κίνας, της Ρωσίας, της Βραζιλίας, κ.α..
Σήμερα, περίοδος αβεβαιότητας, οφείλουμε να εντάσσουμε την Ευρώπη στην ευρύτερη εικόνα, εκείνη ενός νέου, πολυπολικού κόσμου, άνευ ηγεμονευουσών δυνάμεων (έστω κι αν οι ΗΠΑ διατηρήσουν κάποιο προβάδισμα), ο οποίος για πρώτη φορά, σε σχέση με το άμεσο παρελθόν, δεν χαρακτηρίζεται από την αισιοδοξία ότι οι γενιές που έρχονται θα ζήσουν καλύτερα από τους γονείς τους. Και τούτη η παρατήρηση δεν αφορά αποκλειστικά την Ευρώπη, αλλά το σύνολο αυτού που καταχρηστικά ονομάζουμε «Δύση», η οποία μοιάζει να έχει απολέσει την πρωτοκαθεδρία στο οικονομικό παράδειγμα, αλλά και στο ηθικό-κοινωνικό πρότυπο, ενώ καλείται να αντιμετωπίσει νέες προκλήσεις όπως η υπερθέρμανση του πλανήτη, η διατροφική ασφάλεια ή οι πανδημίες. Αλλά και παλιές: όπως το οξυμένο κοινωνικό ζήτημα.
Ωστόσο σήμερα οι ευρωπαϊκές ηγεσίες επιδίδονται στην εφαρμογή της μίας απόλυτης και ιερής «συνταγής» εξόδου από την κρίση που πλήττει εδώ και τρία χρόνια την Ε.Ε. Την εφαρμογή της, γερμανικής εμπνεύσεως, λιτότητας. «Λιτότητα και ανάπτυξη», αποφαίνεται εν είδει αυτονόητου δόγματος ο γερμανός υπουργός Οικονομικών, κ. Βόλφγκανγκ Σόιμπλε. Τι κι αν αυτή ακριβώς η συνταγή, ενώ δεν φέρνει οικονομικά αποτελέσματα, οδηγεί σε όλο και μεγαλύτερη απόγνωση τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, υπονομεύοντας τη μεσαία τάξη και ακυρώνοντας το μέλλον των νέων γενιών; Γιατί τι χειρότερο μπορεί να υπάρξει για μια περιοχή του κόσμου που φιλοδοξεί να παίξει παγκόσμιο ρόλο, όταν η νεολαία της οδηγείται μαζικά στο χειρότερο μαρτύριο, την ανεργία; Η ανεργία των νέων μεταξύ 15 και 24 ετών ανέρχεται πλέον, σύμφωνα με την Ευρωβουλή, σε 23.5% – ποσοστό ρεκόρ (κοντά στο 60% στη χώρα μας). Νέοι, μορφωμένοι και… άνεργοι λοιπόν εκείνοι που θα έπρεπε να είναι το μέλλον της Γηραιάς ηπείρου… Αλλά κι αν οι νέοι βρουν κάποτε δουλειά, αυτή δεν ανταποκρίνεται στις σπουδές τους, είναι κακοπληρωμένη και… προσωρινή…
Ο Τόνι Τζαντ, στο βιβλίο του «Τα δεινά που μαστίζουν τη χώρα», παρατηρεί ότι όλες σχεδόν οι μεγάλες πολιτικές συζητήσεις στις ΗΠΑ και την Ευρώπη αμέσως μετά από τον πόλεμο, διακρίνονταν από μια ηθική χροιά. Η ανεργία, ο πληθωρισμός, οι χαμηλές τιμές των αγροτικών προϊόντων που εξουθένωναν τους αγρότες, «δεν ήσαν μονάχα οικονομικά ζητήματα, θεωρούνταν από όλους (…) μια δοκιμή για την ηθική συνοχή της κοινωνίας». Τούτο ακριβώς λείπει από τη σημερινή Ε.Ε., όπου προέχει η απαρέγκλιτη εφαρμογή του δημοσιονομικού προγράμματος, η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος (π.χ. στην Ελλάδα), η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, κοκ.
Η εμμονή στο φάρμακο που σκοτώνει τελικά την ασθενή, έχει να κάνει ακριβώς με τα χαρακτηριστικά που θα κρίνουν, εν κατακλείδι και το ίδιο το μέλλον του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, όπως αυτό ξεκίνησε, από την κοινή διαχείριση του Άνθρακα και του Χάλυβα τη δεκαετία του 1950. Πλέον αυτό που άρχισε ως οικονομικό εγχείρημα έχει καταλήξει σε άρνηση της δημοκρατίας, περιφρόνηση των αναγκών της κοινωνίας, παραγνώριση της συνοχής των κοινωνιών – που μεταφράζονται σε ακύρωση εκείνων των χαρακτηριστικών που διαμόρφωσαν το «ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο». Δηλαδή τις δημόσιες υπηρεσίες υγείας, παιδείας, πρόνοιας, κ.λπ…
Παραφράζοντας λοιπόν τον Αντρέ Μαλρώ, θα μπορούσαμε αν πούμε ότι η Ευρώπη, στον 21ο αιώνα δεν θα υπάρξει αν δεν είναι κοινωνική και, κυρίως, δημοκρατική. Αν δεν γίνει σύνθημα ζωής, έμπνευση, κτήμα των πολιτών της, υπόθεση των ανθρώπων της, τρέλα των νέων της, τότε, στο τέλος μιας φθίνουσας πορείας, θα χάσει το στοίχημα της επιβίωσής της.
Ακούω ήδη τον αντίλογο: «μα αυτά δεν γίνονται». Και όμως. Σήμερα έχουμε εισέλθει σε μια περίοδο που πολλά, κάποτε «αδιανόητα», τώρα πλέον υλοποιούνται. Ποιος φανταζόταν, για παράδειγμα, ότι θα φθάναμε να μιλάμε για… κράτη που αυτοαναιρούνται και εξυπηρετούν αποκλειστικά τις αγορές, σε βάρος των πολιτών τους; Γιατί η Ευρώπη να μην ηγηθεί της αντιστροφής αυτής της πορείας και της ανάληψης της πρωτοκαθεδρίας από την Πολιτική; Τίποτε δεν είναι αιώνιο – π.χ. η ίδια η κα Μέρκελ μετέβαλε άποψη και δέχθηκε πολιτική εξόδου από την πυρηνική ενέργεια. Η τραγωδία της Φουκουσίμα έπαιξε καταλυτικό ρόλο.
Ένα ηλεκτροσόκ χρειάζεται λοιπόν επειγόντως και για στην Ε.Ε., προκειμένου οι ηγεσίες της να αλλάξουν ρότα. Το διαζύγιό τους με τους πολίτες δεν μπορεί να συνεχίζεται ατιμώρητα επ’ άπειρον. Ο λήθαργος των ηγεσιών, τροφοδοτεί την απαξία των πολιτών.
Το διακύβευμα πλέον είναι πολύ σοβαρό για να μείνει στα χέρια των ηγεσιών. Κι αν οι «επαΐοντες» θεωρούν ότι οι πολίτες είναι ανίκανοι να στείλουν ανατρεπτικό μήνυμα, ας θυμηθούν μια παρατήρηση του Έρικ Χόμπσμπαουμ: «Είναι φυσικό και απαραίτητο οι καταδυναστευμένοι να εξεγείρονται και να επιδιώκουν να επιδείξουν την ισότητά τους κάνοντας αυτά που εθεωρούντο ανίκανοι να κάνουν» (Η Σκηνή της Τζαζ)…
