Της Ρένας Δούρου, Έθνος του Σαββάτου, 29 Ιουνίου 2013
FORUM: Τουρκία – Βραζιλία
Γίνεται πλέον φανερό ότι η ανάπτυξη δεν αρκεί. Στο προσκήνιο έρχονται τα αιτήματα της διαφάνειας, της καταπολέμησης της διαφθοράς, της δημόσιας λογοδοσίας των κυβερνώντων. Η εποχή των παντοδύναμων ηγετών αποτελεί παρελθόν
Μπορεί στη χώρα μας, η αστική τάξη να εξοντώνεται σιωπηλά, σε άλλες χώρες, π.χ. Τουρκία και Βραζιλία, όμως κατεβαίνει στους δρόμους, δίνοντας δυναμικό παρών. Το κατά πόσο βέβαια καταφέρνει να ανατρέψει καταστάσεις, είναι άλλη υπόθεση, ωστόσο εκείνο που είναι σίγουρο είναι ότι αλλάζει τα δεδομένα σε δύο χώρες που κατείχαν μέχρι πρότινος τις πρώτες θέσεις στον κατάλογο της οικονομικής ανάπτυξης. Σήμερα γίνεται πλέον φανερό ότι η ανάπτυξη δεν αρκεί. Στο προσκήνιο έρχονται τα αιτήματα της διαφάνειας, της καταπολέμησης της διαφθοράς, της δημόσιας λογοδοσίας των κυβερνώντων. Η εποχή των παντοδύναμων ηγετών και κομμάτων είναι πλέον παρελθόν καθώς το κεντρικό ζητούμενο, που περιλαμβάνει όλα τα προηγούμενα αιτήματα, σχετίζεται με τη συμμετοχική δημοκρατία. Με τη διεκδίκηση του δικαιώματος των πολιτών να έχουν λόγο σε ό,τι τους αφορά κατά τη διακυβέρνηση της χώρας. Είτε πρόκειται για την πλατεία Γκεζί της Κωνσταντινούπολης είτε για την αύξηση των εισιτηρίων στα μέσα μαζικής μεταφοράς στη Βραζιλία. Είτε η εθνική αφήγηση αφορά την «πολεοδομική ανάπλαση» είτε τη διοργάνωση του παγκόσμιου πρωταθλήματος ποδοσφαίρου. Και στις δύο περιπτώσεις, οι πολίτες διεκδικούν να καθορίσουν οι ίδιοι το εθνικό αφήγημα.
Και στις δύο περιπτώσεις βρέθηκαν μπροστά σε αιματηρή αστυνομική καταστολή.
Ωστόσο, σε αντίθεση με την πρόεδρο Ντίλμα Ρούσεφ, που ανέκρουσε πρύμναν, προτείνοντας μάλιστα και δημοψήφισμα για συνταγματική μεταρρύθμιση, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, μετά από τη βίαιη διάλυση των διαδηλώσεων, προχωρά σε κυνήγι μαγισσών, βλέποντας γύρω του ντόπιους και ξένους «προδότες» – η συνταγή της επιδείνωσης του αυταρχισμού. Ήδη το κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης του Ερντογάν ελέγχει όλους τους πόλους του κρατικού μηχανισμού: δικαστικό, αστυνομικό, στρατιωτικό, διοικητικό. Το διακύβευμα είναι η δημιουργία, με ό,τι δυσκολίες και πισωγυρίσματα συνεπάγεται μια τέτοια διαδικασία, μιας δημοκρατικής δημόσιας σφαίρας – αυτό ακριβώς που χαιρέτισε σε ομιλία του στο Global Media Forum της Deutsche Welle στη Βόννη, ο Νόαμ Τσόμσκι.
Ο κορυφαίος αμερικανός φιλόσοφος υπογράμμισε μάλιστα τη σημασία του ρόλου των ανεξάρτητων ΜΜΕ, του παράγοντα δηλαδή εκείνου που διαμορφώνει και καθορίζει την επιβολή του πολιτικού και ηθικού πλαισίου. Πράγματι και στην Τουρκία (όπου ο Ερντογάν κατακεραύνωσε τα social media) και στη Βραζιλία, τα ανεξάρτητα ΜΜΕ (κυρίως το Facebook και το Twitter, όπως πριν από λίγα χρόνια στο Ιράν αλλά και στις εξεγέρσεις σε Αίγυπτο και Τυνησία) διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο, λειτουργώντας πολλαπλασιαστικά, αναπαράγοντας το μήνυμα της διαμαρτυρίας.
Ένα μήνυμα διαμαρτυρίας που «κατέβασε» ένα εκατομμύριο ανθρώπους στους δρόμους της Βραζιλίας, φέρνοντας στο προσκήνιο, μια «άλλη» Βραζιλία, «εκείνη που αποφεύγει τις απλουστευτικές αναλύσεις», όπως τονίζει σε άρθρο του με τίτλο «Το τίμημα της προόδου» (στην εφημερίδα Publico) ο καθηγητής κοινωνιολογίας Μποαβεντούρα ντε Σόουσα Σάντος, που θεωρεί υπεύθυνη την πρόεδρο Ρούσεφ για την απώλεια του δυναμισμού της διακυβέρνησης Λούλα.
Μπορεί οι κοινωνικές συνθήκες να βελτιώθηκαν, η φτώχεια να μειώθηκε, ωστόσο το ζητούμενο σε μια χώρα όπου η συμμετοχική δημοκρατία δεν είναι άγνωστη εμπειρία (κυρίως σε επίπεδο δήμων), είναι η διάρρηξη της σχέσης των κινημάτων, που έφεραν στην εξουσία τον συνδικαλιστή Λούλα ντα Σίλβα, και του κόμματός του, του κόμματος των Εργαζομένων. Το τελευταίο αντιμετωπίζει πλέον ένα δίλημμα στρατηγικής: οφείλει επειγόντως, όπως παρατηρεί ο Douglas Estevam στη Μοντ Ντιπλοματίκ, να ξαναπιάσει το νήμα της σχέσης του με τα λαϊκά κινήματα – εκείνα ακριβώς που το έφεραν στην εξουσία πριν από δέκα χρόνια. Από την απάντηση που θα δώσει άμεσα, θα κριθούν όχι μόνο οι εκλογές του χρόνου αλλά και το ερώτημα της παρουσίας ενός αριστερού κόμματος στην εξουσία. Ένα ερώτημα που δεν αφορά αποκλειστικά τη Βραζιλία…
