Μια σπουδαία έκθεση που συνδέει τη διάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με την αλλαγή της κλιματικής κρίσης υπό το πρίσμα του ρόλου των δήμων και των περιφερειών ψήφισε την περασμένη εβδομάδα η Επιτροπή Τρεχουσών Υποθέσεων του Κογκρέσου των Τοπικών και Περιφερειακών Αρχών του Συμβουλίου της Ευρώπης. «Το θεμελιώδες δικαίωμα στο περιβάλλον: το στοίχημα για τις τοπικές και περιφερειακές Αρχές, προς μια πράσινη ανάγνωση του Ευρωπαϊκού Χάρτη Τοπικής Αυτονομίας», ο τίτλος της. «Η επιδείνωση της κατάστασης του περιβάλλοντος, η κλιματική αλλαγή, η ρύπανση, η απώλεια της βιοποικιλότητας συνιστούν σοβαρή απειλή στα θεμελιώδη δικαιώματα, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος στη ζωή, την υγεία, την ιδιωτική και οικογενειακή ζωή ή την οικία σε διάφορες κοινότητες σε όλο τον κόσμο. Οι άνθρωποι εξαρτώνται από το υγιές και ασφαλές περιβάλλον για την επιβίωσή τους» διαπιστώνει χαρακτηριστικά η έκθεση. Το ενδιαφέρον της έγκειται στο γεγονός ότι οι δύο συντάκτες της, η Ιταλίδα Μπελίντα Γκοτάρντι, από τη Σοσιαλιστική Ομάδα, και ο ανεξάρτητος Γεωργιανός Λέβαν Ζορζολιάνι αναδεικνύουν τη διασύνδεση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με το δικαίωμα σε ένα υγιές και ασφαλές περιβάλλον, θέτοντας παράλληλα το θέμα των κλιματικών προσφυγών από πολίτες, ομάδες πολιτών και ΜΚΟ στα εθνικά δικαστήρια αλλά και στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
«Η αναγνώριση του δικαιώματος σε ένα ασφαλές και βιώσιμο περιβάλλον ως ανθρώπινο δικαίωμα αναδεικνύεται προοδευτικά σε διεθνείς και εγχώριες νομοθεσίες, παρά την απουσία μιας διεθνούς σύμβασης που θα μπορούσε να κατοχυρώνει αυτό το δικαίωμα. Ορισμένες χώρες έχουν ενσωματώσει το δικαίωμα σε ένα υγιές περιβάλλον στα συντάγματά τους. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει ερμηνεύσει με “πράσινο” ή οικολογικό τρόπο ορισμένα άρθρα της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων». Η έκθεση αυτή δεν είναι μεμονωμένη περίπτωση. Αποτυπώνει το διευρυμένο ενδιαφέρον του Κογκρέσου για τα περιβαλλοντικά ζητήματα υπό το πρίσμα της εμβάθυνσης της τοπικής δημοκρατίας, του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του Κράτους Δικαίου. Δεν είναι τυχαίο ότι το Κογκρέσο ενέταξε πέρσι μεταξύ των προτεραιοτήτων του για την περίοδο 2021-2026 τις δράσεις των πόλεων και των περιφερειών για περιβαλλοντικά ζητήματα και τη μείωση των ανισοτήτων. Η έκθεση συνδέει την προτεραιότητα αυτή με τους συγκεκριμένους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης της Ατζέντας 2030 του ΟΗΕ, δηλαδή τα δικαιώματα για την υγεία και την ευημερία, το καθαρό νερό, τη φθηνή και καθαρή ενέργεια, τις βιώσιμες πόλεις και κοινότητες, την κλιματική δράση, την υποθαλάσσια ζωή, την επίγεια ζωή, την προώθηση των συμπεριληπτικών κοινωνιών για βιώσιμη ανάπτυξη, τη συνεργασία για την επίτευξη των στόχων. Τους Στόχους 3, 6, 7, 11, 13, 14, 15 και 17.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει το αιτιολογικό τμήμα της έκθεσης όπου, αφού θυμίζει τις ευρωπαϊκές χώρες οι οποίες τα τελευταία χρόνια έχουν εγγράψει στο σύνταγμά τους ως θεμελιώδες ή ανθρώπινο το δικαίωμα στο περιβάλλον (Γαλλία, Γερμανία, Πορτογαλία, Μαυροβούνιο, Ουγγαρία, Σουηδία, Αυστρία, Γεωργία, Μολδαβία), εξετάζει το περιβάλλον ως ανθρώπινο δικαίωμα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Επισημαίνει ότι «μολονότι η Σύμβαση παραμένει σιωπηλή στο θέμα, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (…) έχει αναπτύξει μια πολύ ενδιαφέρουσα νομολογία από τη δεκαετία του 1990, ερμηνεύοντας διάφορες διατάξεις της Σύμβασης με οικολογικό τρόπο ή με περιβαλλοντική προσέγγιση». Θυμίζει έτσι ότι το Δικαστήριο έχει ήδη αποφασίσει επί 100 περιβαλλοντικών υποθέσεων, για ευρεία γκάμα θεμάτων, δημιουργώντας έτσι «μια διασύνδεση μεταξύ της προστασίας του περιβάλλοντος και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων». Η έκθεση του Κογκρέσου έρχεται λίγο μετά τη σημαντική απόφαση του ΟΗΕ που ανακήρυξε την πρόσβαση σε καθαρό, υγιές και βιώσιμο περιβάλλον οικουμενικό ανθρώπινο δικαίωμα. Και τα δύο κείμενα, που αλληλοσυμπληρώνονται, μαρτυρούν την κρισιμότητα της αποστολής πόλεων και περιφερειών στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.
