Ηομιλία του στην έναρξη της Παγκόσμιας Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Κλίμα, στο Σαρμ Ελ Σέιχ της Αιγύπτου, προκάλεσε αίσθηση. Δεν ήταν η πρώτη φορά. «Είμαστε σε έναν αυτοκινητόδρομο προς την κλιματική κόλαση και έχουμε κολλημένο το πόδι μας στο γκάζι». Από τον Ιανουάριο του 2017 (επανεκλέχθηκε το 2021), από τη θέση του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ, ο Αντόνιο Γκουτέρες καλεί με πάθος στη «μάχη για τις ζωές μας».
«Πρέπει να το πούμε με ειλικρίνεια, βαδίζουμε προς την καταστροφή» είπε μιλώντας στη γαλλική Μonde λίγο πριν από την έναρξη της Παγκόσμιας Διάσκεψης για το Κλίμα. Εξήγησε τον μηχανισμό της κλιματικής απορρύθμισης: τα κλιματικά μας σχέδια, εάν εφαρμοστούν, θα αυξήσουν τις εκπομπές άνθρακα κατά 10% μεταξύ 2010 και 2030, ενώ πρέπει να μειωθούν κατά 45% εάν θέλουμε να διατηρήσουμε την ελπίδα περιορισμού της αύξησης της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελσίου, όπως ορίζει η Συμφωνία του Παρισιού. «Αν δεν αντιστρέψουμε την τάση, δεν θα καταφέρουμε να διατηρήσουμε έναν κατοικήσιμο κόσμο. Η ευθύνη ανήκει στις χώρες του G20, που ευθύνονται για το 80% των εκπομπών».
Ο Γκουτέρες έχει θέσει την υπόθεση «κλίμα» στο επίκεντρο της δράσης του. Κάθε παρέμβασή του χαρακτηρίζεται από φράσεις-σοκ: «η κλιματική κρίση ως υπαρξιακή κρίση», «κόκκινος κωδικός για την ανθρωπότητα», «χάνουμε τον αγώνα κόντρα στον χρόνο», η «κλιματική σφαγή» με αφορμή τις φονικές πλημμύρες στο Πακιστάν.
Με πυξίδα του τη φράση του Ζαν Μονέ, ενός από τους πατέρες του οράματος της ενωμένης Ευρώπης, «δεν είμαι ούτε αισιόδοξος ούτε απαισιόδοξος, είμαι αποφασισμένος», ο 73χρονος Πορτογάλος σοσιαλιστής, πρώην πρωθυπουργός, ξεχωρίζει στο συνήθως χαμηλών τόνων διπλωματικό προσκήνιο. Τον Απρίλιο, με αφορμή την Έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος, επέκρινε κυβερνήσεις και επιχειρήσεις με τις μεγαλύτερες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου γιατί όχι μόνο αδιαφορούν, αλλά ρίχνουν λάδι στη φωτιά. «Πνίγουν τον πλανήτη μας στη βάση των κεκτημένων συμφερόντων τους και ιστορικών επενδύσεων σε ορυκτά καύσιμα». Τον Ιούνιο κατηγόρησε τους βιομηχάνους άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου, τους βασικούς παράγοντες της κλιματικής απορρύθμισης, ότι «στραγγίζουν την ανθρωπότητα». Σημειώνοντας ότι ακολουθούν την ίδια «σκανδαλώδη τακτική» με την καπνοβιομηχανία, χρησιμοποιώντας «ένα λάθος αφήγημα για να ελαχιστοποιήσουν την ευθύνη τους για την κλιματική αλλαγή και να υπονομεύσουν κλιματικές πολιτικές». Καταδικάζει συχνά τις προσπάθειες «greenwashing» κυβερνήσεων και επιχειρηματιών. Επαναλαμβάνει τη θέση του για φορολόγηση των «υπερκερδών» των εταιρειών ορυκτών καυσίμων εξαιτίας της ενεργειακής κρίσης και του πολέμου στην Ουκρανία, για να αποζημιωθούν τα θύματα των καταστροφών της υπερθέρμανσης του πλανήτη.
Η «αποφασιστικότητά» του όμως δοκιμάζεται από τη σκληρή πραγματικότητα. Από το γεγονός ότι οι δυνατότητες του γ.γ. του ΟΗΕ είναι περιορισμένες, καθώς «δεν έχει την εξουσία να επιβάλλει στις χώρες να δράσουν ή να τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους», όπως παρατήρησε κάποιος που γνωρίζει καλά τα διπλωματικά παρασκήνια. Ο πρώην πρωθυπουργός της Γαλλίας Λοράν Φαμπιούς, που έδωσε σκληρή και επιτυχημένη μάχη για την υιοθέτηση της τελικής, ιστορικής απόφασης στη Διάσκεψη του Παρισιού το 2015 για τον περιορισμό της παγκόσμιας υπερθέρμανσης. Ο Γκουτέρες είναι «απομονωμένος», εξηγεί η Λοράνς Τουμπιανά, διευθύντρια του Ευρωπαϊκού Κλιματικού Ιδρύματος.
Πόσο μακρινός μοιάζει ο Σεπτέμβριος του 2019, όταν ο Γκουτέρες έστελνε ισχυρό μήνυμα ζητώντας από 60 ηγέτες να επιδιώξουν ουδετερότητα άνθρακα έως το 2050, να διευρύνουν τα κλιματικά τους σχέδια, να σταματήσουν τα σχέδια εργοστασίων παραγωγής ενέργειας με άνθρακα και να βάλουν τέλος στις επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων… Ήταν 23 Σεπτεμβρίου 2019 όταν έκανε τον γύρο του κόσμου η οργισμένη αποστροφή της Γκρέτα Τούνμπεργκ προς τους ηγέτες: «Πώς τολμάτε;». Φέτος τον Σεπτέμβριο το κλιματικό τραπέζι που οργάνωσε ο γ.γ. στη Γενική Συνέλευση ήταν μια παταγώδης αποτυχία, με τις ΗΠΑ να οργανώνουν την ίδια ώρα άλλη συνάντηση…
